Unijne miliardy dla regionów węglowych

Komisja Europejska ogłosiła we wtorek szczegóły planu finansowania Zielonego Ładu dla Europy. Jak pisaliśmy w „Rzeczpospolitej” w poniedziałek, przewiduje on bilion euro w ciągu dziesięciu lat na osiągnięcie neutralności klimatycznej w 2050 r., poprawę bioróżnorodności i inne cele środowiskowe. Te pieniądze mają być uzyskane z unijnego budżetu, z pożyczek z Europejskiego Banku Inwestycyjnego, z budżetów narodowych i od inwestorów prywatnych. Dla zmobilizowania tak wielkiego strumienia pieniędzy Bruksela ma stworzyć ramy legislacyjne, ułatwić pomoc publiczną, zachęcać prywatne firmy. Na razie przedstawia jeden finansowy konkret: 7,5 mld euro na Fundusz Sprawiedliwej Transformacji, który ma pomagać w osiągnięciu celów klimatycznych regionom znajdującym się na końcu stawki, przede wszystkim węglowym. To jedyna nowa gotówka w całym zielonym pakiecie: Komisja Europejska chce, żeby te pieniądze państwa członkowskie dołożyły w latach 2021–2027 do istniejącego już projektu wieloletniego budżetu na ten okres.

– Wypłata tych nowych pieniędzy nie może się odbywać kosztem polityki spójności – mówiła Elisa Ferreira, unijna komisarz ds. polityki regionalnej. To jest teraz główne zmartwienie zwolenników nowego instrumentu. W toku negocjacji nowego wieloletniego budżetu UE może się bowiem okazać, że te 7,5 mld euro będzie po prostu przesunięte z polityki spójności, bo państwa płatnicy netto chcą dokonywać cięć. Właściwie taką propozycję złożyła już Finlandia, kierująca UE w drugiej połowie 2019 r.: cięcia polityki spójności o 7,2 mld euro, spodziewając się, że zbliżona suma będzie potrzebna na nowe zielone priorytety Komisji.

Pomysł takiego funduszu zgłosił 1,5 roku temu Jerzy Buzek, przy czym proponował, żeby były to pieniądze tylko dla regionów węglowych. W tym czasie Bruksela dołożyła kilka innych kryteriów, ale też pieniądze, bo początkowo mówiono o 4–5 mld euro. – Mamy dziś na stole historyczny, pierwszy instrument finansowy dla regionów, w których transformacja energetyczna, związana z walką ze smogiem i zmianami klimatu, stanowi szczególne wyzwanie. W Polsce to przede wszystkim Śląsk i Zagłębie – powiedział Buzek. Ponad jedna czwarta funduszu może przypaść Polsce, ale ile dokładnie i jakim regionom, zależy od przyszłej analizy dokonanej według kilku opracowanych przez KE kryteriów.

Pieniądze nie będą dzielone na regiony na poziomie województwa. – Dla tego instrumentu potrzeba drobniejszego podziału – tłumaczył nieoficjalnie wysoki rangą urzędnik UE. Powodem są obawy urzędników ds. konkurencji w Komisji Europejskiej. Cały mechanizm sprawiedliwej transformacji to nie tylko dotacje z unijnego budżetu, pożyczki z EBI czy gwarancje publiczne dla prywatnych inwestorów, ale także ułatwienia regulacyjne, w tym poluzowane zasady pomocy publicznej. I Komisja chce mieć pewność, że wraz z ułatwieniami dla tych w prawdziwej potrzebie nie dojdzie do subsydiowania firm na obszarach, gdzie taka pomoc nie służy osiąganiu celów klimatycznych. Dlatego podstawą dystrybucji ma być podział na podregiony (według nomenklatury unijnej tzw. NUTS 3), których w Polsce jest 73. Dla przykładu w województwie śląskim, które jest pierwszym kandydatem do pieniędzy z FST, jest osiem podregionów: częstochowski, bielski, rybnicki, bytomski, gliwicki, katowicki, sosnowiecki i tyski. Do funduszy z unijnego budżetu będzie się musiał dołożyć rząd.

– Państwa członkowskie muszą okazać solidarność i wysupłać z kieszeni dodatkowe środki, które byłyby zarządzane w ramach partnerstwa między wszystkimi poziomami sprawowania rządów – powiedział Karl-Heinz Lambertz, przewodniczący unijnego Komitetu Regionów.