Tajemnica arktycznej platformy Gazpromu

Rosja zareagowała na pokojowy protest młodych ludzi jak na akt terroryzmu, aresztując ekologów, załogę holenderskiego statku, a sam statek holując do Murmańska. Teraz będzie sądzić aresztowaną trzydziestkę za piractwo, za co grozi do 15 lat łagru.

Dla świata to dowód, że nie wszystko z platformą Gazpromu jest w porządku.

Kierunek: Ocean Lodowaty

Choć Rosja ma największe zasoby gazu na świecie i piąte lub siódme ropy (według różnych źródeł), to rosyjscy geolodzy nie ustawali w poszukiwaniu nowych złóż. W końcu lat 80. odkryli wielkie złoża ropy i gazu pod morskim dnem szelfu Rosji w Arktyce.

Były tak duże, że według ówczesnych ocen, dostanie się do nich miało istotnie zmienić globalny układ sił na rynku surowców energetycznych. Zasoby szelfu ciągną się przez arktyczne morza – Berentsa, Peczorskie, Karskie, Łaptiewów, Wschodniosyberyjskie, Czukockie i Ochockie. W sumie to ponad 42 mld ton naftowego ekwiwalentu i 3,5 bln m sześc. gazu.

Jednak surowców może być  więcej, część szelfu bowiem w ogóle nie została zbadana, szczególnie w rejonie wschodnioarktycznym.

Najlepiej poznane są zasoby wokół wyspy Sachalin na Morzu Ochockim. Przyjęty dwa lata temu przez Kreml program rządowy zakłada inwestycje w morski szelf na poziomie do 220 mld dol. Za takie pieniądze Rosja chce do 2030 roku umocnić swoją pozycję na rynku surowców energetycznych na świecie. Oznacza to podwojenie poziomu wydobycia w ciągu 19 lat – do 1250 mln ton ropy i 1–2,6 bln m sześc. gazu.

Jak zauważają autorzy programu, na razie tak finansowanie, jak i poziom inwestycji na szelfie jest niewystarczający. A Rosja nie ma dziś ani wystarczającej wiedzy, ani technologii, by samodzielnie spróbować sięgnąć po to, co skrywa Ocean Lodowaty.

Tonie platforma

Mimo tych braków Rosjanie bez zahamowań rozpoczęli prace w Arktyce. Z trudnymi warunkami oswoili się przez dziesięciolecia robót na Syberii.

Jednak Ocean Lodowaty okazał się wyzwaniem z innej bajki. Noc polarna i zima przez dziewięć miesięcy; temperatury do minus 46 stopni Celsjusza; wody pełne gór lodowych i kry; lodowe sztormy i dryf pól lodowych – to wszystko muszą wytrzymać pracujące na morzu konstrukcje platform wiertniczych.

I nie wytrzymują. W 2011 roku na najbardziej wydawałoby się poznanym i oswojonym Morzu Ochockim u wybrzeży wyspy Sachalin doszło do tragedii. Zatonęła ruchoma platforma wiertnicza podwykonawcy Gazpromu. Zginęło 62 ludzi.

Władze wszczęły dochodzenie prokuratorskie. To, co ustalili śledczy, powinno zapalić czerwone światło w Gazpromie. „Jako główne przyczyny zatonięcia platformy bierze się pod uwagę: naruszenie zasad bezpieczeństwa przy holowaniu urządzenia; holowanie pomimo trudnych warunków pogodowych (silny sztorm)",  czytamy w oświadczeniu rządowym.

Przed platformą płynął lodołamacz Magadan, który ją holował. Statki wpadły w silny sztorm. Fale były tak potężne, „że stłukły iluminatory na statku z platformą; zmyły z pokładu szalupy ratunkowe, a do wnętrza platformy zaczęła się dostawać lodowata woda. Sztorm uszkodził linę holowniczą.

Przyroda nie ucierpiała, ponieważ do katastrofy doszło podczas holowania. A gdyby nastąpiła ona podczas wydobycia...

Platforma należała do spółki wydobywczej Arktikmornieftiegazrazwiedka (AMNGR), pracującej na Szelfie Ochockim dla Gazfłot –spółki córki Gazpromu. Została wybudowana w 1985 roku w Finlandii. Miała więc 26 lat.

Dół własny, góra ze złomu

Złoże Prirazłomnaja na Morzu Peczorskim jest korzystnie położone – 60 km od brzegu, do tego dno jest tylko 20 m pod powierzchnią morza. To dobrze dla wydobycia i niezwykle niebezpiecznie w wypadku awarii.

Przy należącej do brytyjskiego koncernu BP platformie Deep Horizon, która zatonęła w Zatoce Meksykańskiej u wybrzeży Stanów Zjednoczonych, powodując katastrofę ekologiczną, ropa skaziła morze i plaże, tryskając 80 km od brzegu i z głębokości ponad kilometra.

Złoże Prirazłomnaja znajduje się też na terenie Rezerwatu Nienieckiego, miejsca postoju tysięcy polarnych ptaków, a także na drodze migracji rzadkiej ryby omula.

–Warunki, jakie są w rejonie złoża Prirazłomnaja sprawiają, że to, co Gazprom próbuje tam robić, nie ma odpowiednika w światowym wydobyciu – mówi Aleksandr Poliwanow, komentator ekonomiczny portalu Lenta.

– Dlatego z punktu widzenia prestiżu państwa, rozpoczęcie pompowania w Morzu Peczorskim to sprawa niezwykle ważna. Jednocześnie na dążeniu do ustanowienia tam swoistego rekordu może stracić ekonomiczna efektywność tego projektu – dodaje Poliwanow.

Platformę Prirazłomnaja  zaczęto budować jeszcze w latach 90. w Rosji (firma Sewmasz), ale projekt został zamrożony z powodu braku finansowania.

Na początku lat 2000 Sewmasz wrócił do projektu. Zdecydowano, że Rosjanie zbudują część dolną, czyli podwodny keson, a górę, czyli część mieszkalną i wydobywczą, „gdzieś" dokupią.

W 2002 r. wypatrzyli czekającą na pocięcie na żyletki starą platformę Hutton, pracującą na Morzu Północnym. Postanowili ją kupić.

I tu zaczyna się pierwszy skandal. Transakcja okazała się nieprzejrzysta. Złom kupiła firma z raju podatkowego Monitor TLP Ltd (należąca do Norwega) i z dnia na dzień sprzedała Rosjanom za 67 mln dol. Norweskie gazety pisały, że Rosjanie przyglądali się też innym platformom, w tym jednej wciąż pracującej na Alasce. Ale jej cenę – 60 mln dol. – uznali za... zbyt wysoką.

Do tego dziennikarze z Archangielska dowiedzieli się, że platforma Hutton okazała się radioaktywna i Rosjanie, zanim przystąpili do modernizacji części naziemnej, musieli wyłożyć grube pieniądze na oczyszczenie jej z promieniowania.

Potem firma Sewmasz budowała keson i łączyła go z zakupioną częścią platformy norweskiej. Latem 2011 r. prace zostały zakończone. Powstała kwadratowa platforma o boku długości 126 m; dolny keson ma 24,3 m wysokości.

Platforma została tak zbudowana, by mogła wywiercić w morskim dnie 36 otworów. 19 z nich to odwierty zapewniające wydobycie.

Wytrzyma atak torpedowy

Równolegle z platformą posiadającą własny zbiornik (ok. 100 tys. ton) na ropę zbudowane zostały dwa tankowce-lodołamacze, które będą na przemian odbierać tankowany tam surowiec, co pięć, sześć dni. Roczne wydobycie to 6 mln ton.

Koszt inwestycji to według Gazprom Neft (to spółka koncernu odpowiadająca za wydobycie ropy) – 200 mld rubli (6,21 mld dol.), z czego Prirazłomnaja kosztował ok. 60 mld rubli (1,86 mld dol.). W ciągu 25 lat Rosja chce stamtąd wypompować 72 mln ton ropy. Ale to wcale nie musi gwarantować opłacalności projektu.

– Ekolodzy tak z Greenpeace, jak i WWF podkreślają, że Rosja ma wielkie zasoby ropy i nie musi jej wydobywać w tak ekstremalnych warunkach – ostrzega Aleksandr Poliwanow.

– Zwracają też uwagę na wykorzystanie w konstrukcji starej platformy Hutton. Była ona bardzo nowoczesna w połowie lat 80. Ale teraz? Po upływie ponad 25 lat, przy ekstremalnie niskich temperaturach Hutton może nie uratować nawet najlepsza modernizacja. A w to, że była ona właściwa, wątpi nawet zamawiający: w ubiegłym roku szef spółki „Gazprom wydobycie szelf", mówił dziennikarzom w Murmańsku, że rosyjski przemysł nie jest gotowy do morskich projektów i 80 proc. urządzeń dla platformy okazało się brakami – dodaje Poliwanow.

Teraz dyrektor już nie pamięta tamtej oceny. Gennadij Lubin zapewnia, że platforma wytrzyma nawet atak torpedowy.

Ekolodzy najbardziej obawiają się o zamontowany na Prirazłomnaja zbiornik. Alaska do dziś odczuwa skutki katastrofy sprzed 30 lat, gdy do morza dostało się 40 tys. ton ropy z tankowca Exxon Valdez. Na rosyjskiej platformie otoczonej przez dryfujący lód będzie jej aż 100 tys. ton.