Zamknięty obieg – otwarte możliwości

Świat stoi przed koniecznością znalezienia rozwiązania, które pogodzi rosnące potrzeby ludzi z dostępnymi zasobami środowiska. Czy może nim być gospodarka o obiegu zamkniętym? Wyliczenia Deloitte pokazują, że nawet minimalna zmiana w polskiej gospodarce – 1 proc. oszczędności kosztów materiałów i energii – może przynieść wzrost PKB o 19,5 mld zł w skali roku.

Jednak mimo istniejących przykładów rentownych modeli biznesowych, gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ) nie powstanie samoistnie. Istotną rolę do odegrania mają tu władze państwowe, w szczególności w wyznaczeniu jasnego kierunku strategicznego kraju i stworzeniu przyjaznego środowiska regulacyjnego.

Podczas konferencji EEC Green w Katowicach zostanie opublikowany raport „Zamknięty obieg – otwarte możliwości” opracowany przez Deloitte we współpracy z partnerami strategicznymi – którymi są ING Bank Śląski, Adamed Pharma i Żywiec Zdrój – oraz przy wsparciu firm AmRest i Veolia.

Raport pokazuje szanse i korzyści, jakie może przynieść Polsce i polskim firmom przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym, dostarcza danych i argumentów koniecznych do kontynuacji debaty, a także wskazuje na kierunki rozwoju i dostępne instrumenty polityki publicznej. Poniżej prezentujemy wybrane obserwacje i wnioski płynące z raportu.

energia.rp.pl

1. Aby zapobiec wyczerpaniu się zasobów naturalnych Ziemi oraz osiągnąć cele Agendy 2030 i Porozumienia Paryskiego, konieczna jest budowa gospodarki o obiegu zamkniętym.

Wzrost globalnej populacji i konsumpcji grozi wyczerpaniem zasobów naturalnych naszej planety, gdyż korzystamy z nich mało efektywnie. Rozwiązaniem jest przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym, w której dąży się do uniknięcia powstawania odpadów i jak najdłuższego krążenia surowców. Prowadzi to do zmniejszenia eksploatacji środowiska naturalnego oraz ograniczenia negatywnych zmian klimatycznych.

Budowa GOZ sprzyja więc realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju (ang. Sustainable Development Goals) oraz wpisuje się w globalną politykę klimatyczną. Przejście na GOZ może doprowadzić do obniżenia o co najmniej jedną trzecią emisji CO2 lub jego równoważnika, związanych z konsumpcją w Unii Europejskiej (Deloitte, Circular economy potential for climate change mitigation, 2016).

– Nasze zaangażowanie w tematykę zrównoważonego rozwoju, jak i gospodarki o obiegu zamkniętym jest wyrazem naszych przekonań osobistych, jak również perspektywy wykreowania wielomiliardowego rynku związanego z tą częścią gospodarki – mówi Brunon Bartkiewicz, prezes ING Banku Śląskiego.

– Rozwijamy swoją wiedzę, zbieramy doświadczenia, bo wierzymy, że taka będzie przyszłość. Chcemy przyczynić się do budowania gospodarki o obiegu zamkniętym poprzez odpowiednie kształtowanie bilansu banku i oferty produktowej oraz promowanie prośrodowiskowych postaw wśród naszych pracowników i klientów – podkreśla Brunon Bartkiewicz.

2. Polska gospodarka mało efektywnie wykorzystuje surowce naturalne i energię.

Główne obszary, w których Polska odbiega od modelu gospodarki o obiegu zamkniętym i które mogłyby znacząco skorzystać na jej wprowadzeniu, to (na podstawie danych z Eurostatu i UN data):

– Polska ma trzecie co do wielkości zużycie materiałów spośród krajów Wspólnoty, a wydajność materiałowa jest w naszym kraju 3,5-krotnie niższa niż w Unii Europejskiej, do czego przyczynia się wysoki udział i niska wartość dodana przemysłu w gospodarce;

– Polska przoduje w Europie pod względem wykorzystania paliw kopalnych, z których pochodzi aż 90 proc. zużywanej w Polsce energii pierwotnej;

– Polska gospodarka jest ponad dwa razy bardziej energochłonna niż średnia UE, a udział energii z odnawialnych źródeł jest niski (11,3 proc. w 2016 roku), co przyczynia się do czołowego miejsca wśród europejskich emiterów gazów cieplarnianych. Odpowiadamy za 9 proc. emisji gazów cieplarnianych w Europie;

– Gospodarka odpadami w Polsce jest mało efektywna. Generujemy dużo odpadów, a niewiele podlega recyklingowi w porównaniu z UE. Aż 45 proc. wszystkich odpadów generuje górnictwo węgla (kamiennego i brunatnego) oraz górnictwo rud metali.

3. Doświadczenia zagraniczne wskazują wiele sposobów na zmniejszenie wykorzystania zasobów naturalnych. Aby takie rozwiązania można było zastosować w Polsce, konieczna jest kompleksowa diagnoza specyfiki problemu w kraju.

Do redukcji wykorzystania zasobów przyczyniają się między innymi: wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii i materiałów, współdzielenie, dematerializacja konsumpcji, efektywna gospodarka odpadami czy projektowanie produktów do dłuższego wykorzystania, z możliwością łatwej naprawy i wielokrotnego przetworzenia surowców.

Przy przechodzeniu na GOZ bardzo istotne są uwarunkowania lokalne, obejmujące zarówno obecne wykorzystanie surowców w gospodarce, jak i poziom cyrkularności i wsparcia dla tej gospodarki. Z tego powodu przygotowanie krajowej strategii w zakresie GOZ wymaga przeprowadzenia kompleksowej diagnozy lokalnych szans i wyzwań dla rozwoju gospodarki o obiegu zamkniętym.

– Dyskusje nad gospodarką obiegu zamkniętego skupiają się na regulacjach prawnych, pomijając często temat nowych modeli biznesowych. Jestem przekonany, że GOZ może realnie wpłynąć na kreowanie nowego potencjału polskiego przemysłu – wskazuje Maciej Adamkiewicz, prezes spółki Adamed Pharma.

– Jednak do tego potrzebna jest współpraca i partnerstwo między biznesem a szeroko rozumianą administracją państwową. Tylko poprzez wspólną realizację celów GOZ możliwe jest zdobycie przewagi konkurencyjnej i wydobycie potencjału drzemiącego w polskich firmach – zaznacza Maciej Adamkiewicz.

4. Budowa gospodarki o obiegu zamkniętym będzie korzystna dla środowiska naturalnego, a także uwolni dodatkowe środki finansowe, które mogą być zaangażowane do dalszego wzrostu innowacyjności w Polsce.

Pozytywny wpływ GOZ na produktywność i innowacyjność przedsiębiorstw jest potwierdzony w badaniach naukowych. Nawet minimalne zmiany w gospodarce materiałami w Polsce mogą uwolnić ogromne środki na dodatkowe innowacje w gospodarce i poprawę wydajności. Redukcja zużycia materiałów i energii o 1 proc. we wszystkich sektorach wygenerowałaby wartość dodaną 19,5 mld zł. Największy udział w tej kwocie mają sektor biogospodarki, przemysł chemiczny i elektromaszynowy oraz transport.

Jednocześnie przeprowadzona przez nas analiza pokazuje, że redukcja kosztów zużycia materiałów w Polsce może być znacznie większa niż 1 proc. Szczególnie duży potencjał mają tu sektory biogospodarki, budownictwa i transportu. Analiza korzyści płynących z zainwestowania oszczędzonych kosztów zużycia materiałów i energii o 20 proc. w tych sektorach (tj. 92 mld zł) pokazuje szansę na 167 mld zł dodatkowego PKB w skali roku.

5. Firmy w Polsce już teraz wprowadzają rozwiązania GOZ i poszukują bardziej efektywnych sposobów na gospodarowanie materiałami i dostarczanie wartości biznesowej.

Przykłady licznych przedsiębiorstw na świecie, ale także już w Polsce, udowadniają, że budowanie strategii firmy wokół GOZ nie tylko przynosi korzyści dla środowiska, ale też buduje realne i skuteczne modele biznesowe. Kluczem do sukcesu okazuje się być identyfikacja perspektywicznych obszarów w łańcuchu wartości i ustrukturyzowane podejście do procesu.

Autorska metodyka Deloitte „10 Typów Innowacji” pozwala w praktyce zaplanować taktyczne zmiany w obszarach funkcjonowania firmy, jej oferty i doświadczenia klienta.

– Żywiec Zdrój wspiera ideę gospodarki o obiegu zamkniętym, dążąc do zwiększania poziomu recyklingu opakowań plastikowych w Polsce. Firma deklaruje kontynuację dotychczasowych działań, tak by ilość plastiku zbierana z rynku i poddawana przetworzeniu systematycznie rosła – mówi Frédéric Guichard, prezes spółki Żywiec Zdrój.

– Jednocześnie Żywiec Zdrój będzie też zwiększać udział rPET w swoich opakowaniach. Tym samym firma chce wpłynąć na zwiększenie efektywności systemu odzysku opakowań w Polsce – podkreśla Frédéric Guichard.

6. Gospodarka o obiegu zamkniętym nie powstanie oddolnie, gdyż na przeszkodzie stoją niedoskonałości rynku. Potrzebna jest systemowa interwencja państwa.

Niedoskonałości rynku, takie jak problem wspólnego łowiska, asymetria informacji i efekty zewnętrzne, uniemożliwiają samoistną, oddolną budowę gospodarki o obiegu zamkniętym. Dlatego niezbędna jest systemowa interwencja państwa, która skoryguje te niedoskonałości i narzuci ogólne reguły gry, które przyczynią się do powstania GOZ.

Interwencja ta powinna zostać zaprojektowana w oparciu o nauki behawioralne, które dostarczają narzędzi wpływania na zachowania i decyzje ludzi, na przykład poprzez tzw. społeczny dowód słuszności, tworzenie spersonalizowanej informacji, przekazywanie informacji zwrotnej czy zmianę opcji domyślnej.