Kosztowny brak OZE

Z powodu ukrywania wiedzy naukowej przeciwko Exxon Mobil toczą się w USA procesy sądowe, podobne do tych przeciw firmie tytoniowej Philip Morris, która ostatecznie została zmuszona do naprawienia szkód, które przez wiele lat świadomie wyrządzała, manipulując medyczną wiedzą naukową.

Brak odpowiedzialności
Za zanieczyszczanie środowiska karani są zazwyczaj bezpośredni sprawcy wykroczeń, w szczególności w naszej części Europy. Za katastrofę jądrową w Czarnobylu odpowiedzieli tylko inżynierowie bezpośrednio obsługujący z definicji niebezpieczny reaktor, a nie polityczna „wierchuszka”. W niektórych polskich miastach można dostać mandat w wysokości 500 zł lub grzywnę w wysokości 5000 zł za palenie w piecu węglem (a nawet drewnem!), ale za umożliwianie przez ustawodawcę niemal do 2019 r. sprzedaży mułów węglowych i flotokoncentratów udających węgiel nie ma sankcji, choć wiedza naukowa dotycząca szkodliwości palenia węglem była dostępna od dekad.

W ramach obecnie obowiązującego prawa trudno sobie wyobrazić postawienie w stan oskarżenia w Polsce firm energetycznych. A już w ogóle nie da się pociągnąć do odpowiedzialności denialistów klimatycznych, niekiedy nawet posiadających tytuły profesorskie, którzy uważają, że owe tytuły automatycznie dają im prawo do wypowiadania się na wszystkie tematy, włącznie z takimi, na jakich się nie znają. Odpowiedzialności bez wątpienia uniknie też całe grono polityków ignorujących wiedzę naukową lub prowadzących kampanię dezinformacji robiącą wrażenie, że w obszarze środowiska, klimatu i energii nie ma naukowego konsensusu.

Nadzieja jest w młodych. Najbardziej wyraziste ruchy młodzieżowe, także w Polsce (młodzieżowe strajki klimatyczne, Extinction Rebellion itp.), oraz część czujących ciężar odpowiedzialności środowisk naukowych zgodnie i na pierwszym miejscu domagają się od polityków oraz szkół jednego – rzetelnego przekazywania wiedzy o zagrożeniach klimatycznych, w tym dostosowania szkolnej podstawy programowej do obecnego stanu wiedzy naukowej. Badania nad antropogennymi zmianami klimatu uczyniły w ostatnich latach znaczący postęp i ich lekceważenie w edukacji młodego pokolenia może nam przynieść jedynie katastrofalne skutki.

Ale co nas obchodzą młode pokolenia? W końcu myśmy przeżyli swoje, a że za nasz oportunizm i zaniechanie zapłacą nasze dzieci, to ich problem, nas już wtedy nie będzie… Jako że przyszłe pokolenia nie mają znaczenia, a młodzi są oczywiście z definicji głupi (a Greta Thunberg to już najbardziej), przejdźmy do czegoś, co może także nas dotknąć osobiście i to w horyzoncie najbliższych wyborów. A tym czymś są konsekwencje dla naszych portfeli.

Wolniej i taniej?
Dotychczasowych błędów i zaniechań w sprawie polityki ochrony klimatu nie można było przeliczyć na uszczuplenia po stronie budżetu państwa i podatników. Do niedawna zbyt łatwo można było zrzucić winę na dekarbonizację energetyki i OZE. Jest odwrotnie i tezę tę można już bardzo szybko empirycznie zweryfikować w okresie krótszym niż cykl wyborczy. Wieloletnie zaniedbania polityków powodują, że dalsze agresywne działania przeciwko polityce energetyczno-klimatycznej całej UE lub ignorowanie naukowych przesłanek za nią stojących są niezwykle ryzykowne. Skutki błędów i zaniechań będą brzemienne i wymierne dla każdego z nas.

Eurostat wykazał także, ile energii z OZE w latach 2019–2020 muszą dodać do swojego bilansu energetycznego kraje członkowskie i cała UE, aby mogły osiągnąć swoje cele na koniec 2020 r. UE w latach 2017–2018 zwiększyła udziały energii z OZE o 0,5 proc., osiągając 18 proc. Cała UE jest w stanie zrealizować swój 20-proc. cel na koniec 2020 r. Polska osiągnęła 11,2 proc., mniej niż w 2013 r., od kiedy rozwój OZE spowolnił, a potem się załamał. Dyrektywa o OZE stawiała też wymóg uzyskania minimalnego udziału energii z OZE w latach pośrednich, wg tzw. minimalnego kursu. Ten wymóg, określony średnimi udziałami energii z OZE z lat 2017–2018, wynosi dla Polski 12,3 proc., a faktycznie osiągnęliśmy jedynie 11 proc. Trudno uwierzyć, że Polska z olbrzymim potencjałem odnawialnych zasobów energii znalazła się w najgorszej sytuacji w UE. Staczamy się na koniec tabeli, w strefę, gdzie skutki ekonomiczne zaniechań dotkną wszystkich Polaków w sposób wymierny.

W 2016 r. Ministerstwo Energii (dysponując danymi za 2014 r.) stwierdziło, że Polska jest na dobrej ścieżce do zrealizowania celu OZE na 2020 rok, a nawet ma niewielką nadwyżkę wobec „kursu minimalnego” określonego przez rząd w 2010 r. Ta konstatacja, wraz z tezą „idźmy wolniej, będzie taniej”, stała się jednym z argumentów za dyskryminacją wybranych rodzajów OZE, zwłaszcza energetyki wiatrowej, i uzasadniała brak podejmowania skutecznych działań promujących OZE. Wystarczyły trzy lata, aby Polska w zakresie OZE stoczyła się na samo dno UE.

Podejmujący w 2016 r. decyzje w imieniu rządu wyraźnie nie zdawali sobie sprawy z krótko- i długoterminowych skutków hamowania rynku OZE i zignorowali sygnały dochodzące z rynku oraz opinie specjalistów. Poza kilkoma wcześniejszymi publikacjami ekspertów z lat 2015–2017 warto wymienić raport NIK z listopada 2018 r., w którym postawiona została teza, że w konsekwencji zaniechań Polska prawdopodobnie stanie przed koniecznością dokonania tzw. statystycznego transferu” energii z OZE z państw członkowskich, które mają nadwyżkę tej energii, a koszty tego transferu mogą wynieść nawet 8 mld zł. Teza ta została zweryfikowana przez Instytut Energetyki Odnawialnej (IEO) w ekspertyzie pt. „Scenariusze realizacji przez Polskę zobowiązań międzynarodowych w zakresie OZE na 2020 rok”, której wyniki były prezentowane w marcu 2019 r. na posiedzeniu Międzyresortowego Zespołu ds. Ułatwienia Inwestycji w Prosumenckie Instalacje OZE, a w czerwcu Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii prezentowało ustalenia Zespołu na Komitecie Ekonomicznym Rady Ministrów.

Dowody (nie)naukowe
Wiedza o problemie była dostępna, ale do ostatniej niemal chwili spotykała się z obojętnością, a z czasem nawet negacją rządu i lekceważeniem wiedzy eksperckiej. IEO wskazywał, że Polska bez radykalnych działań osiągnie w 2020 r. tylko 12,1 proc. udziału energii z OZE (zamiast wymaganych 15 proc.), ale na ratunek było za późno. IEO podkreślał, że transfer statyczny jest nieunikniony i może kosztować 5–15 mld zł, w zależności od tempa działań i skuteczności negocjacji cenowych z innymi krajami UE, które przekroczą swoje cele OZE.

Rząd podjął pewne działania ratunkowe dopiero w 2019 r., z których najważniejszy i mający wpływ na zmniejszanie deficytu energii z OZE w 2020 r. to program „Mój prąd”, ale może on podnieść udziały OZE co najwyżej o 0,1–0,2 pkt proc., lecz nie o 3 pkt proc.! W listopadzie 2019 r. oszacowałem aktualne koszty transferu na 12 mld zł i wskazałem, że nie ma zarezerwowanych na te cele wystarczających środków w ustawie budżetowej na 2020 rok. Temat nie jest podejmowany przez ekonomistów, energetycy milczą, choć szybkie działanie najpierw po stronie stymulowania inwestycji w OZE, a potem działań dyplomatycznych na rzecz korzystnego transferu – obniżyłoby straty finansowe.

Pozostawianie tych spraw bez refleksji i ignorowanie unijnej zasady „przezorności” w ochronie środowiska (w kontekście postępujących zmian klimatycznych) to realne zagrożenie, także w kwestii ekonomicznej. Sprzyja przerzucaniu problemu i kosztów na całe społeczeństwo oraz osłabia bezpieczeństwo środowiskowe, energetyczne i ekonomiczne państwa, a także szkodzi obecnym i przyszłym generacjom. A zaczyna się od ignorowania wiedzy naukowej i eksperckiej. I dlatego na tyle, na ile tylko jest to tylko możliwe, z polskiej nauki i polityki trzeba eliminować „policy based evidence” – dowody naukowe bazujące na oczekiwaniach polityków.

Autor jest prezesem Instytutu Energetyki Odnawialnej i członkiem Narodowej Rady Rozwoju. Był dyrektorem Centrum Komisji Europejskiej ds. Odnawialnych Źródeł Energii (EC BREC) i przewodniczącym unijnej Grupy Refleksyjnej Komisji Europejskiej ds. Zrównoważonej Energetyki (managEnergy). Prowadzi blog „Odnawialny”