„Czyste powietrze” od nowa. Ma być sprawniej niż wcześniej

Od 31 marca 2025 r. rusza nabór wniosków w nowej odsłonie programu „Czyste powietrze”. Będzie łatwiej czy trudniej o otrzymanie dotacji na termomodernizację?

Zdecydowanie łatwiej będzie otrzymać dotację, a ryzyko jej wyłudzenia bardzo mocno ograniczymy.

Tymczasem wielu chętnych na nowy program skarży się, że według nowych zasad programu wiele osób po prostu będzie pokrzywdzonych i nie złapią się na dofinansowanie. Chodzi o zmianę progów dochodowych.

Jest odwrotnie. Właśnie dlatego, że zmieniamy progi dochodowe uprawniające do otrzymania dotacji, będzie łatwiej otrzymać środki. Osoby z dochodami powyżej 135 tys. w skali roku nadal oczywiście nie będą mogły otrzymać dotacji. Dla osób bardziej zamożnych nadal dostępna jest ulga termomodernizacyjna. Dla pierwszej grupy beneficjentów, a więc ze stosunkowo najwyższymi dochodami – do 135 tys. w skali roku – dotacja będzie wynosiła zawsze do 40 proc. kosztów kwalifikowanych netto. W podwyższonym poziomie dofinansowania, aby otrzymać dotację do 70 proc., dochód wieloosobowego gospodarstwa domowego nie będzie mógł być wyższy niż 2250 zł na osobę. Dotychczas było to 1894 zł na osobę. W przypadku gospodarstwa jednoosobowego nie będzie można przekroczyć dochodu rzędu 3150 zł na osobę. Dotychczas było to 2651 zł. Poszerzamy próg wejścia, a to oznacza, że więcej ludzi będzie mogło skorzystać z wyższego poziomu dofinansowania. Do największych zmian dojdzie w najwyższym dofinansowaniu, bo i tu dochodziło do największych nieprawidłowości.

Czyli w grupie z najmniejszymi dochodami…

Tak jest. Ci beneficjenci będą mogli otrzymać dotację do 100 proc. kosztów kwalifikowanych netto. Podwyższamy granicę wielkości dochodu, aby więcej osób mogło skorzystać z tej największej dotacji. Dawny limit dochodu to 1090 zł na osobę w gospodarstwie wieloosobowym. Teraz jest to 1300 zł. W jednoosobowym gospodarstwie było dotychczas 1526 zł, a jest 1800 zł.

W tej grupie jednak wprowadzono warunek związany ze standardem energetycznym i limitem zapotrzebowania na energię i to wzbudza najwięcej kontrowersji. Są obawy, że przez ten warunek nie uda się otrzymać najwyższej dotacji.

Faktycznie, w starym programie były tylko progi dochodowe. My rozwiązujemy szerszy problem związany z ubóstwem energetycznym, dlatego przy najwyższych dotacjach, poza kwestią dochodową, pod uwagę bierzemy niski standard energetyczny. Czyli – jednym słowem – najwyższy poziom dotacji może osiągnąć właściciel energochłonnego domu, którego zapotrzebowanie na energię użytkową na ogrzewanie sięga powyżej 140 kWh na metr kwadratowy.

W jaki sposób skróci się czas oczekiwania na decyzję ws. dotacji?

Wniosek będzie łatwiejszy do wypełnienia. Proces jest zautomatyzowany, czyli składa się wniosek elektroniczny. Nowy formularz jest intuicyjny. Dołożyliśmy starań, żeby tu było przyspieszenie i również oczywiście rozmawiamy z wojewódzkimi funduszami, aby proces oceny po ich stronie też był szybszy. Pamiętajmy też o operatorach – obowiązkowo w przypadku prefinansowania i najwyższego poziomu dofinansowania oraz opcjonalnie w podwyższonym bez prefinansowania. Liczymy na to, że wyszkoleni operatorzy będą składać prawidłowe wnioski, co ograniczy dotychczasową dużą skalę błędów.

O ile skróci się więc czas oczekiwania na decyzję?

To zależy od wielu zmiennych. To też często indywidualna kwestia.

Przerwa w programie „Czyste powietrze” miała z jednej strony pozwolić na jego uszczelnienie, a z drugiej strony na zlikwidowane zaległości we wnioskach złożonych, a jeszcze nierozpatrzonych, oraz zniwelować zaległości w wypłatach dotacji. Czy po tych czterech miesiącach udało wszystkie wnioski rozpatrzyć i wypłacić zaległe pieniądze?

Nadrobiliśmy sporo, ale nadal nie rozliczyliśmy wszystkich wniosków i nie uregulowaliśmy wszystkich płatności. W tej drugiej kwestii jesteśmy na etapie kontroli wydatkowania środków, bo jest w tym zakresie wiele wątpliwości co do treści przedłożonych wniosków o płatność. Wszystkich wniosków nie udało się rozliczyć m.in. dlatego, że poprzedni rok – 2024 – był rekordowy, jeśli chodzi o przyjętą liczbę wniosków o dotacje w programie „Czyste powietrze”. Przedłożono ponad 270 tys. takich wniosków na kwotę kilku miliardów złotych. W zaledwie jednym roku otrzymaliśmy więc jedną czwartą wniosków, które dotychczas przesłano do WFOŚiGW od startu tego programu, a więc od 2018 r. To oznacza, że mierzyliśmy się z największym wyzwaniem, jeśli chodzi o liczbę wniosków, przy określonych zasobach kadrowych i zarządzaniu tym projektem.

Czemu nie udało się zrealizować wszystkich płatności?

Po pierwsze: liczba składanych wniosków była rekordowa przy określonych zasobach ludzkich. Poszczególne wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej zwiększyły zasoby kadrowe. Po drugie: poprzedni system składania wniosków, rozliczania elementów inwestycji był tak dziurawy, że dochodziło do wielu nieprawidłowości. Teraz proces oceny faktur i wniosków jest bardziej pogłębiony. Wchodzimy w szczegóły, sprawdzamy koszty, zadajemy pytania wykonawcom. Ten proces trwa po prostu dłużej. Nie ma u nas zgody na zawyżanie kosztów, stąd te procesy są dłuższe.

Wykonawców, którzy chcieliby oszukać i wyciągnąć z WFOŚiGW więcej pieniędzy, jest jednak promil. Uczciwi wykonawcy modernizacji budynków skarżą się, że zwłoka w wypłacie środków to kara za potencjalne błędy innych…

Jeżeli firmy wykonały poprawnie swoją pracę, nie mają się czego bać. Jednak każdy wniosek jest weryfikowany. Nie robimy podziału na firmy rzetelne i nierzetelne, bo wszyscy wykonawcy i wszystkie faktury są szczegółowo sprawdzane, niezależnie od tego, czy ktoś zrobił poprawnie swoją pracę i nie zawyżył kosztów na fakturze. Rozliczenia i faktury każdego z nich muszą być przejrzane szczegółowo według określonej kolejności.

Ile weryfikacja tych wniosków może jeszcze potrwać?

Nie umiem odpowiedzieć na to pytanie, bo każda sprawa jest indywidualna. Jesteśmy jednak bliżej końca wszystkich weryfikacji. Przypomnę tylko, z jakim problemem się mierzymy. Jeden z wykonawców wystawił do WFOŚiGW fakturę za pracę na kwotę 65 tys. zł i jak tylko fundusz zaczął interesować się fakturą i ją sprawdzać, nagle otrzymano jej korektę na 25 tys. zł. Zdarzało się, że w niektórych przypadkach nie było dotychczas de facto żadnej szczegółowej kontroli, bo przychodziła faktura i środki automatycznie były wypłacane. To niedopuszczalne, bo tak wyciekały setki milionów złotych publicznych pieniędzy.

Skoro jeszcze nie wszystko zostało rozliczone, to może przełożyć o kolejne dwa miesiące wejście w życie programu?

Absolutnie nie. Jesteśmy gotowi z nowym programem i mamy uzgodnienie z wojewódzkimi funduszami, że równolegle prowadzą działania dotyczące wniosków złożonych w starym programie. Natomiast startujemy z nowym programem – tak jak zapewnialiśmy. 31 marca jest aktualny.

Nie obawia się pani, że pojawią się nowe zaległości?

Nie, nie obawiam się ponownej fali nierozliczonych wniosków. Wynika to z liczby bezpieczników, które wszczepiliśmy w nową odsłonę programu „Czyste powietrze”. W efekcie od początku kwietnia nie spodziewamy się fali nowych – źle przygotowanych lub z naciąganymi kosztami – wniosków. Zarówno wykonawcy, jak i beneficjenci, czyli właściciele domów, będą uczyli się nowych zasad. Program będzie się na nowo stopniowo rozkręcał. Nie będzie już możliwe np. składanie wniosków na studenta, na wnuczka, wniosków na modernizację dziesięciu budynków przez jedną osobę, przepisywania w ostatniej chwili budynku na niepracującego, by uzyskać przez to wyższą dotację. Program uszczelniamy po to też, żeby nieprawidłowości, które były od 2018 do 2023 r., po prostu nie miały miejsca.

Jeśli macie państwo tyle wątpliwości wobec firm, które zostały włączone w program „Czyste powietrze” po to, aby przyspieszyć transformację polskich domów, to może zabronić im uczestnictwa w tym programie jako pośrednik między klientem a WFOŚiGW?

Uczciwi wykonawcy są bardzo ważnym elementem programu i nie chcemy ich krzywdzić za błędy innych. Aby jednak do tych nieprawidłowości w przyszłości już nie dochodziło, powołujemy w nowej odsłonie operatorów programu, a więc takich aniołów stróżów, którzy będą czuwać nad tym, aby inwestycje przeprowadzali tylko wiarygodni wykonawcy. Chcemy, aby tymi operatorami były gminy i WFOŚiGW. Najwięcej nieprawidłowości wykryliśmy w tzw. grupie trzeciej uprawnionych do dotacji. W tej grupie wielkość dotacji sięga blisko 100 proc. kosztów kwalifikowanych netto. Są to często ludzie mniej zamożni i mniej doinformowani. To grupa chętnie wybierana przez oszustów i naciągaczy. Dlatego też w nowym programie złożenie wniosku w trzeciej grupie będzie możliwe tylko przez operatora, a więc gminę lub WFOŚiGW. Prefinansowanie w tej grupie także będzie możliwe tylko poprzez operatora. Będzie on gwarantem, że nie dojdzie już do nieuczciwych praktyk nabijania sobie portfela publicznymi pieniędzmi kosztem biednych ludzi.

Program startuje, nie wszystkie gminy zaś podpisały z wami porozumienie dotycz pełnienia roli operatorów programu…

Nie jest to żaden problem. Obecnie ok. 40 proc. gmin w Polsce zadeklarowało już chęć podjęcia się roli operatora, a ich liczba stale rośnie. Gminy będą miały zresztą płacone za przeprowadzenie każdego wniosku i projektu do końca – kwotę 1700 zł. Jeśli w danej miejscowości, gmina tym operatorem jeszcze nie jest, czasowo – tak jak wspomniałam – będzie tę rolę pełnił miejscowy WFOŚiGW. To właśnie operatorzy będą dysponować listą wykonawców i to od nich w dużej mierze będzie zależeć, czy wielkość dotacji będzie przyznana. Przeprowadzamy szkolenia dla gmin. Operatorzy będą mieli także tabele z limitami kosztów za poszczególne usługi termomodernizacyjne. Te limity są ustalone po to, aby nie przepłacać.

A czy te limity będą waloryzowane?

Nowy program waloryzacji na razie nie przewiduje, ale rozważamy jej wprowadzenie z czasem. Musimy poczekać, jak będzie zachowywał się rynek materiałów budowlanych i źródeł grzewczych w kolejnych miesiącach.

Wpuszczenie kilka lat temu firm do programu „Czyste powietrze” miało przyspieszyć proces wymiany kopciuchów. To firmy miały szukać tych domów, które wymagają modernizacji i pomagać we wszystkich formalnościach. Czy obecność tych firm przyspieszyła tempo wymiany kopciuchów?

Tempo wymiany kopciuchów nie przyspieszyło wielokrotnie, a zwiększył się zasadniczo procent nieprawidłowości w programie. Liczba wniosków w ramach naszego programu wyniosła dotychczas milion, na kwotę blisko 38 mld zł.

Jakie jest źródło finansowania programu?

Jak już informowaliśmy, Europejski Bank Inwestycyjny zaakceptował finansowanie programu. Nowy budżet wynosi 10 mld zł i pochodzi z Funduszu Modernizacyjnego, a więc ze środków pochodzących ze sprzedaży uprawień do emisji CO2 w ramach EU ETS.