Paweł Mirowski, zastępca prezesa NFOŚiGW: Mniej biurokracji, więcej pieniędzy w walce ze smogiem

Jakie czekają nas zmiany w programie „Czyste powietrze” od początku roku?

Program priorytetowy „Czyste powietrze” jest stale monitorowany, upraszczany, udoskonalany i dostosowywany do potrzeb rynku, tak aby beneficjenci skutecznie mogli zrealizować swoje inwestycje. Stąd kilka istotnych zmian zostaje wprowadzonych obecnie. Zmiany przede wszystkim zakładają wydzielenie specjalnego „pakietu termo”, oferującego bardzo wysokie dofinansowanie do głębokiej termomodernizacji. Chcemy, aby beneficjenci łącznie ocieplali budynki i wymieniali źródło ciepła. Te działania, jeśli realizowane są łącznie, prowadzą do wygenerowania znaczących oszczędności w wydatkach gospodarstw domowych na zakup opału oraz oczywiście przyczyniają się do poprawy jakości powietrza w Polsce.

Rozliczenie co do zasady będzie możliwe w kilku transzach. Na realizację zadania dajemy aż do 36 miesięcy. Będą uwzględniane koszty poniesione na sześć miesięcy przed dniem złożenia wniosku. Dlatego, nawet jeśli ktoś przeprowadza prace teraz, będzie mógł je zaliczyć jako koszty kwalifikowane w nowej odsłonie programu. Dla opcji najefektywniejszej finansowo z punktu widzenia beneficjenta, a zarazem najbardziej efektywnej środowiskowo, wymagane będzie wykonanie audytu energetycznego. Przeznaczamy do 1200 zł na każdy audyt jako koszt kwalifikowany w programie, nie wliczając go do maksymalnej kwoty dotacji możliwej do uzyskania na przedsięwzięcie inwestycyjne wykonane zgodnie z warunkami programu.

Będzie więcej pieniędzy?

Podnosimy progi dochodowe np. ze 100 tys. na 135 tys. zł dla podstawowego poziomu dofinansowania. Z dofinansowaniem z programu można też łączyć ulgę termomodernizacyjną. Dodatkowo zwiększamy maksymalne kwoty dotacji, tak by w najwyższym poziomie dofinansowania przeznaczonym dla osób z najniższymi dochodami wysokość bezzwrotnej dotacji wyniosła nawet do 136 200 zł. Bardzo ważną zmianą będzie urealnienie wysokości kosztów kwalifikowanych w stosunku do aktualnych cen materiałów i urządzeń poprzez podniesienie kwot dotacji dla poszczególnych elementów stanowiących koszty kwalifikowane realizowanego przedsięwzięcia. Beneficjenci, którzy wcześniej otrzymali dofinansowanie na wymianę kotła, będą mogli złożyć drugi wniosek o dofinansowanie, tym razem na termomodernizację. Również oferta bankowa i Kredyt Czyste Powietrze z dotacją przeznaczoną na częściową spłatę kapitału zaciągniętego kredytu ulegają większemu dopasowaniu do potrzeb potencjalnego beneficjenta.

Jak przyspieszyć tempo modernizacji ok. 5 mln budynków jednorodzinnych?

Zgodnie z przyjętymi celami programu „Czyste powietrze” założono objęcie nim 3 mln budynków jednorodzinnych. Program został zaprojektowany do 2029 r., obecnie w programie złożono ponad 531 tys. wniosków, co w kontekście obecnej sytuacji geopolitycznej i rynkowej stanowi dobry wynik.

Jestem przekonany, że wprowadzone nowe warunki programu spowodują jeszcze większe przyśpieszenie realizacji programu. Inwestycja w strukturę budynku, a także wymiana źródła ciepła pozwala na osiągnięcie nawet do 70 proc. oszczędności energii. Oznacza to realną korzyść finansową dla naszych budżetów domowych. Chciałbym bardzo wyraźnie podkreślić, że inwestując we własny dom, zyskuje się niższe koszty utrzymania. Dlatego wychodzimy z nową, atrakcyjną ofertą programu „Czyste powietrze”, a wraz z nią także z przekazem, że oprócz „wymiany kopciucha” warto docieplić ściany, stropodach i dach oraz wymienić okna i drzwi.

Pracujemy też nad dodatkowym wsparciem dla potencjalnych beneficjentów, którzy mają największe bariery w aplikowaniu o środki z programu, czyli osób tzw. wykluczonych energetycznie, z najniższymi dochodami, które kwalifikują się do najwyższego poziomu dofinansowania, oferowanego w ramach części trzeciej programu. Chcemy pokonać te bariery mentalne czy organizacyjne z pomocą tzw. operatorów (ekodoradców), którzy pomogą złożyć wniosek, uzyskać dofinansowanie, przeprowadzić inwestycję i rozliczyć zrealizowane zadanie.

Promocja programu, właściwa jego komunikacja leży w interesie wszystkich. Dlatego z jednej strony NFOŚiGW z Ministerstwem Klimatu i Środowiska prowadzą działania edukacyjno-informacyjno-promocyjne na poziomie ogólnopolskim – motywujące do sięgnięcia po dostępne środki programu „Czyste powietrze”, zaś WFOŚiGW we współpracy z gminami dociera indywidualnie do osób, które wymagają wsparcia.

Stale monitorujemy rozwój programu w kontekście jego efektów i sytuacji zewnętrznej. Będziemy reagować tak, aby zrealizować przyjęty cel.

Czy dotacje do pieców węglowych są jeszcze dostępne? Kiedy znikną?

Już od prawie roku, bo od 1 stycznia 2022 r., nie można uzyskać dopłaty do kupna pieca węglowego w ramach programu „Czyste powietrze”. Obecnie przygotowane zmiany zakładają, że istnieje możliwość zakupu i montażu kotła na biomasę drzewną (kotła zgazowującego drewno lub kotła na pellet) o emisyjności ≤ 20mg/m sześc. w budynku podłączonym do sieci dystrybucji gazu – co było niemożliwe przed wprowadzanymi obecnie zmianami. Jednocześnie dofinansowanie zakupu i montażu kotła na biomasę drzewną o emisyjności przekraczającej 20 mg/m sześc. będzie możliwe wyłącznie dla beneficjentów, którzy zakupili i zamontowali takie źródło ciepła do 30 czerwca 2023 r. pod warunkiem złożenia wniosku o dofinansowanie w tym terminie.

Jakie są jeszcze potrzebne zmiany, aby dostosować program do wymagań KPO?

W przygotowanej, nowej wersji programu dofinansowanie będzie udzielane w odniesieniu do kosztów netto, co pozwoli na ujednolicenie zasad wyliczania kwoty dotacji niezależnie od przyszłych źródeł finansowania, jakimi są środki pochodzące z UE, czyli z KPO i FEnIKS. Jednocześnie podniesiona została intensywność dofinansowania w poszczególnych częściach programu (co do zasady o ok. 10 pkt proc. w stosunku do intensywności obowiązujących obecnie w programie), tak by zrekompensować beneficjentom niekwalifikowalność podatku VAT, która wynika z uwarunkowań unijnych przy włączeniu wyżej wymienionych źródeł finansowania do programu.

Jak zmniejszyć biurokrację? Czy program może być tak prosty, jak np. „Mój prąd”?

Wraz z uruchomieniem naboru w ramach nowej odsłony programu analizowane były różne wersje uproszczeń rozliczeń, tak aby przyspieszyć rozliczanie zrealizowanych zadań, a tym samym wypłaty dotacji dla beneficjentów przy zachowaniu zasad bezpieczeństwa wydatkowania środków publicznych oraz spełnieniu wszystkich wymogów finansowania UE. W celu wdrożenia uproszczeń zmianie ulegną dokumenty dotyczące rozliczeń, jak i sam proces obsługi programu.

Ze względu na możliwe warianty i stosunkowo szeroką listę prac możliwych do dofinansowania wniosek programu „Czyste powietrze” musi być bardziej wymagający niż w przypadku, gdy wnioskuje się o jeden, nawet rozbudowany element.

Niemniej jednak stale pracujemy nad udoskonalaniem programu tak, aby był on jeszcze bardziej dostępny i możliwie prosty.

Jak będzie wdrożony zbiorowy prosument? Czy i kiedy ruszą masowe dotacje do fotowoltaiki na blokach? Taki pilotaż był przeprowadzany kilka lat temu w Poznaniu. Dlaczego nie udało się tego programu wdrożyć na szeroką skalę?

Zgodnie z nowelizacją ustawy o odnawialnych źródłach energii od 1 kwietnia br. pojawił się nowy gracz na rynku energii elektrycznej, tj. prosument zbiorowy. Wdrożenie tej koncepcji daje większe korzyści, które dzięki energetyce prosumenckiej mogą czerpać mieszkańcy budynków wielorodzinnych. W budynkach tych tkwi ogromny potencjał, gdyż zwykle są to niezacienione, wysokie bloki, posiadające wolną przestrzeń na dachu, którą z powodzeniem można by wykorzystać do zainstalowania urządzeń do produkcji energii elektrycznej za pomocą fotowoltaiki.

Spółdzielnia/wspólnota mieszkaniowa, która zdecyduje się wybudować instalację fotowoltaiczną na swoim gruncie lub dachu, może przekazywać wyprodukowany prąd pojedynczym mieszkańcom, a nie tylko wykorzystywać go np. do oświetlania korytarzy (części wspólnych). Warto pamiętać, że wraz ze wzrostem mocy zainstalowanej spada koszt instalacji fotowoltaicznej w przeliczeniu na 1 kW. Zdecydowanie bardziej opłaca się zatem montaż jednej dużej instalacji niż kilku mniejszych. To znacząco skraca czas zwrotu z inwestycji.

Nowelizacja ustawy OZE, dając nowe prawa tysiącom osób mieszkających w budynkach wielolokalowych tj. kamienice i bloki, daje nowe możliwości wykorzystania energii elektrycznej

z instalacji fotowoltaicznej. Szczególnie ważne może to być dla osób posiadających mieszkania w miejscach, gdzie występuje problem z ogrzewaniem/dostarczeniem ciepła w sezonie zimowym. Brak możliwości lub nieopłacalność wykorzystania gazu do ogrzewania sprawia, że wiele osób sięgnie po alternatywne źródła ciepła. Realny zysk z fotowoltaiki pozwoli przeznaczyć go na elektryczne ogrzewanie. W przypadku mieszkań jest to rozwiązanie proste i nie wymaga ingerencji w strukturę budynku, jak ma to miejsce w przypadku ogrzewania przy pomocy gazu. Do wspierania wymiany nieefektywnych źródeł ciepła w budownictwie wielolokalowym na nowe ekologiczne (również elektryczne) źródła ciepła służy program „Ciepłe mieszkanie” z budżetem 1,4 mld zł.

Dzięki programom wspierającym, nie ma wątpliwości, że instalacja fotowoltaiczna w domach jednorodzinnych czy gospodarstwach rolnych się opłaca. Jednak czy fotowoltaika na wspólnym dachu to równie korzystna opcja? Odpowiedź jest jednoznaczna – zdecydowanie tak! Dzięki instalacji fotowoltaicznej, rachunki za prąd w budynkach wielorodzinnych mogą spaść nawet o ok. 50 proc., gdyż autokonsumpcja w tych budynkach jest nawet dwa razy wyższa w porównaniu do budynków jednorodzinnych, ponieważ energia elektryczna jest zużywana również w godzinach maksymalnej produkcji z paneli PV.

Podstawowym źródłem finansowania instalacji fotowoltaicznych dla spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych są oczywiście środki własne - pozyskane od mieszkańców, wchodzących w skład danego stowarzyszenia. Dodatkowo na tego typu działania dostępne są środki finansowe pochodzące z Funduszu Termomodernizacji i Remontów w ramach funkcjonujących obecnie w BGK instrumentów finansowych w postaci premii termomodernizacyjnej i premii remontowej.

W zakresie budownictwa wielorodzinnego do tej pory wdrożono jedynie pilotażowy program „Słoneczne dachy” i był on dedykowany dla wspólnot i spółdzielni wielorodzinnych. Z programu „Słoneczne dachy” skorzystało niewiele uprawnionych podmiotów – wspólnot i spółdzielni. Przyczyną takiej sytuacji był brak instytucji definicji prawnej prosumenta zbiorowego. W chwili obecnej, po wejściu w życie nowelizacji ustawy OZE, NFOŚiGW dokona przeglądu możliwości uruchomienia wsparcia dla prosumentów zbiorowych. Po uruchomieniu takiego finansowania spodziewany jest znaczący rozwój energetyki prosumenckiej w budynkach wielorodzinnych.

Czy bloki w Polsce mogą być tak samo samowystarczalne, jak ten słynny przykład w Szczytnie? Czego brakuje, aby upowszechnić takie rozwiązania?

Dedykowane źródła finansowania są bodźcem do działania i tak też było w przypadku wspólnoty mieszkaniowej przy ulicy Śląskiej 12 w Szczytnie (woj. warmińsko-mazurskie) czy inwestycji na terenie gminy Zwoleń (woj. mazowieckie). Całą inwestycję w Szczytnie przeprowadzono za pieniądze z pożyczki udzielonej przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie (pożyczka preferencyjna). W bloku należącym do zasobów SM „Zwoleń” przeprowadzono kompleksową termomodernizację – wykonanie izolacji termicznej ścian, dachu i piwnic budynku, unowocześnianie lub wymiana systemu grzewczego, instalacja pomp ciepła połączonych z gruntowym wymiennikiem ciepła oraz założenie paneli fotowoltaicznych.

Dodatkowe wsparcie dla prosumentów zbiorowych byłoby mobilizacją do montażu instalacji fotowoltaicznych służących budynkom wielorodzinnym. Ważny jest jeszcze aspekt wzrastającej świadomości ekologiczno-ekonomicznej wśród zarządów tych budynków, a przede wszystkim samych mieszkańców oraz otwartość społeczeństwa na nowe technologie. Wskazane czynniki mogą przyczynić się do szerszego wykorzystywania odnawialnych źródeł energii w budownictwie wielorodzinnym, przez co ich użytkownicy zadbają o swoją niezależność energetyczną, która nabiera ogromnego znaczenia w związku z obecną sytuacją w Europie – wojną w Ukrainie.