Polska kolej wjeżdża na zielone tory i przyspiesza transformację

Krajowa branża kolejowa łączy siły, by wspólnie pracować nad tym, jak oszczędniej, efektywniej i bardziej ekologicznie przewozić pasażerów i towary po torach. Pomimo pandemii koronawirusa Centrum Efektywności Energetycznej Kolei, które współtworzą przewoźnicy, zarządcy i operatorzy infrastruktury, instytucje naukowe oraz organizacje branżowe, nie zwalnia tempa. Inicjatywa zatacza coraz szersze kręgi – same podmioty wchodzące w skład rady programowej CEEK to firmy odpowiedzialne w sumie za 95 proc. zużycia energii w branży, a plan wykorzystania odnawialnych źródeł energii do zasilania infrastruktury kolejowej wchodzi właśnie w etap realizacji.

– PKP Energetyka łączy dwa światy: energetyczny i kolejowy. Działając na obu tych polach, chcemy wziąć na siebie odpowiedzialność wspierania przechodzenia kolei w kierunku zeroemisyjności. To proces obejmujący dwa obszary: transformację firm kolejowych na neutralne dla środowiska oraz zmianę zasilania pociągów na energię pochodzącą z OZE. W uruchomionym w tym roku projekcie „Zielona kolej” zakładamy, że do 2030 r. możliwe jest osiągnięcie poziomu 85 proc. energii z OZE w całości energii zużywanej na sieci trakcyjnej – wyjaśnia Wojciech Orzech, prezes PKP Energetyka. Spółka szacuje, że stworzenie zeroemisyjnej kolei będzie wymagało realizacji projektów o łącznej wartości nawet do 10 mld zł.

Wspólne cele

Strategicznym celem, który zobowiązali się realizować wszyscy członkowie CEEK, jest redukcja zużycia energii o łącznie 1,2 TWh w ciągu dekady. Pozwoli to na obniżenie emisji CO2 o ponad 1 mln ton. Uczestnicy inicjatywy wskazują trzy obszary, w których realizują program efektywności energetycznej: odzyskiwanie energii w trakcie hamowania pojazdów, stworzenie wspólnego standardu energooszczędnej, ekonomicznej jazdy, a także wymianę doświadczeń dotyczących budowy instalacji fotowoltaicznych na obiektach czy terenach kolejowych. Istotne jest także efektywne zarządzanie wykorzystywaną energią, np. jeśli chodzi o punkty oświetleniowe infrastruktury kolejowej czy sygnalizację. Już dziś wdrażane są kolejne programy na tym polu, jak choćby przestawienie się na oświetlenie LED.

W trakcie prac nad efektywnością energetyczną branży okazało się, że tak naprawdę najważniejszy jest sposób zasilania kolei. Dlatego w ciągu ostatniego roku działania CEEK priorytetowym projektem stał się program „Zielona kolej”, który umożliwi zasilanie polskiej kolei w zdecydowanej większości z OZE. – Kolej musi być oparta na zielonych źródłach energii, aby wzmocnić swoją konkurencyjność i przyciągnąć nowych pasażerów w długoterminowej perspektywie – mówi Janusz Malinowski, przewodniczący prezydium Rady Programowej CEEK, prezes Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej.

Zmiana źródeł zasilania wpłynie też bezpośrednio na redukcję zużycia energii produkowanej z paliw konwencjonalnych – docelowo o ponad 2 TWh rocznie. Inicjatywa ta pomoże nie tylko zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych, ale stanowić będzie również narzędzie do pobudzania małych i średnich przedsiębiorców czy zrzeszeń rolników do budowy lokalnych źródeł energii, co może być szczególnie istotne w dobie odbudowy gospodarki po kryzysie wywołanym pandemią.

Od pomysłu do wdrożenia

Program „Zielona kolej” to także dążenie do neutralności środowiskowej samych firm kolejowych, które chcą korzystać z OZE na własne potrzeby. Pod koniec października PKP Energetyka podpisała list intencyjny w tej sprawie z PKP Cargo. – Jesteśmy członkiem międzynarodowego porozumienia firm kolejowych, dążymy do tego, aby w 2030 r. 30 proc. ładunków było wożonych pociągami. To bardzo ambitny cel, możliwy do osiągnięcia, jeśli kolej stanie się jeszcze bardziej efektywna energetycznie i przyjazna środowisku. Stąd pomysł na pracę nad wykorzystaniem energii ze słońca i wiatru do zasilania naszej infrastruktury. Będziemy dążyć do tego, by za kilka lat PKP Cargo stało się samowystarczalne, jeśli chodzi o zasilanie budynków – zapewnia Czesław Warsewicz, prezes PKP Cargo. Firmy chcą współpracować przy stworzeniu najbardziej efektywnych i innowacyjnych rozwiązań, które umożliwią operatorowi kolejowych przewozów towarowych wykorzystywanie energii elektrycznej wyprodukowanej z zielonych instalacji do zasilania budynków czy bocznic.

– Przechodzimy od fazy koncepcyjnej do wdrożeniowej – komentuje prezes Wojciech Orzech. W tym celu PKP Energetyka powołała w firmie specjalną jednostkę biznesową odpowiedzialną za realizację planu i uruchomienie strumienia inicjatyw dotyczących odnawialnych źródeł energii. – Zaczęliśmy od siebie. Nasze podstacje zasilające kolej będą samowystarczalne energetycznie dzięki panelom fotowoltaicznym instalowanym na dachach. To są realne korzyści z zielonych rozwiązań. Wiemy, jak je skutecznie wprowadzać, i zachęcamy do działania inne podmioty. Dołączyło do nas PKP Cargo, które też chce wykorzystywać OZE do zasilania swojej infrastruktury. Rozmawiamy z kolejnymi firmami – zapewnia prezes PKP Energetyka.

W ramach podpisanego listu intencyjnego firmy zobowiązują się do wymiany informacji niezbędnych do przygotowania planu i realizacji inwestycji związanych z energetyką prosumencką i odnawialną. Pierwszy etap związany z dopasowaniem instalacji prosumenckich rozpocznie się jeszcze w tym roku. Kolejne kroki współpracy związane z uruchomieniem większych instalacji OZE przeznaczonych na cele własne PKP Cargo planowane są w kolejnych latach.

Kluczowa dekarbonizacja

Firma doradcza McKinsey przekonuje, że Polska może osiągnąć neutralność klimatyczną do 2050 r. Emisje w Polsce powstają głównie w pięciu sektorach i obszarach gospodarki: przemyśle, transporcie, użytkowaniu budynków, rolnictwie i energetyce. Eksperci przekonują, że aby do 2050 r. osiągnąć neutralność emisyjną, konieczne są działania we wszystkich tych obszarach.

– Przestawienie kolei na zeroemisyjność może wygenerować efekt popytowy w postaci nowego ruchu zarówno towarowego, jak i pasażerskiego. Już teraz istnieją firmy, a w perspektywie roku 2030 szacujemy, że będzie ich w Polsce 15–25 proc., które będą kierować się zeroemisyjnością przy wyborze środka transportu swoich towarów. Także pasażerowie chcą być bardziej eko. Badania skłonności zakupowych pokazują, że każde kolejne pokolenie Polaków w coraz większym stopniu jest za neutralnością klimatyczną i tym kieruje się w wyborze towarów i usług. Dotyczy to także wyboru środka transportu. Dodatkowo efekt zmiany miksu energetycznego, czyli uniknięcie korzystania z emisyjnych źródeł, dla obecnego ruchu może spowodować uniknięcie emisji w sumie nawet ponad 7,3 mln ton CO2 rocznie, które nie pojawią się w atmosferze w perspektywie 2030 r. – przekonuje Maciej Kalbarczyk z warszawskiego biura McKinsey & Company.

Ekspert dodaje, że w przeliczeniu na pasażera już dziś pociągi są zdecydowanie mniej emisyjne niż autobusy czy samochody. – To wszystko oznacza, że kolej, pomimo obecnej percepcji najbardziej zrównoważonego środka transportu, może wciąż odegrać znaczącą rolę w redukcji emisji sektora transportowego – twierdzi Kalbarczyk.