Aleksiej Miller, prezes na baczność

Takiej postawie Aleksieja Millera sprzyja jego biografia spolegliwego urzędnika, który znalazł się we właściwym miejscu we właściwym czasie.

To miejsce to Leningrad (dziś St. Petersburg), w którym przyszły prezes Gazpromu urodził się przed 52 laty. Pochodzi z rodziny o niemieckich korzeniach, choć świadczy o tym jedynie niezruszczone nazwisko. Rodzice pracowali w zamkniętych zakładach zbrojeniowych, jakich w tamtych latach w Związku Sowieckim było wiele.

Spotkanie życia

Praca w takich miejscach czyniła Rosjan bardzo zamkniętymi i nieufnymi (mieli obowiązek zachowania tajemnicy nawet przed najbliższymi), a także bardzo dyspozycyjnymi. Domowa atmosfera wszechobecnej tajemnicy i otoczenia, w którego zakamarkach mogą się kryć wrogowie, wydaje się ukształtowała charakter Millera.

W latach breżniewowskiej stagnacji młody Miller wybrał kierunek i uczelnię, które pomogły mu w oszałamiającej karierze. Studiował ekonomię w Leningradzkim Instytucie Ekonomiczno-Finansowym i był studentem pilnym, dostawał nagrody i pochwały za wyniki.

Tutaj też obronił pracę doktorską i zetknął się ze środowiskiem klubu Synteza – postępowych ekonomistów skupionych wokół Anatolija Czubajsa. Nie stał się jednak samodzielnie myślącym i oceniającym świat reformatorem. Wolał karierę urzędnika wypełniającego dokładnie polecenia przełożonych.

W 1991 r. przeszedł do pracy do ratusza i tu spotkał innego leningradczyka, który nadał jego nudnej dotąd biografii przyspieszenia i blasku. Były kagiebista Władimir Putin był wprawdzie typem podobnie introwertycznym jak Miller, ale w odróżnieniu od młodego Aleksieja niezwykle ambitnym i bardzo wysoko mierzącym.

W Millerze Putin znalazł idealnego podwładnego. Przez pięć lat kierowania ratuszowym wydziałem kontaktów z zagranicą przekonał się, że niezależnie od tego, jak wysoki stołek Miller zajmie, zawsze pozostanie lojalny i dyspozycyjny wobec szefa. Dołączył go więc do wąskiego grona najbliższych współpracowników i zapewne nie żałuje tej decyzji do dziś.

Miller jako zastępca Putina tworzył pierwsze strefy ekonomiczne w mieście. Ściągnął tam takie giganty, jak Coca-Cola i Gillette czy największy browar Rosji – Baltika (dziś Carlsberg), oraz Dresdner Bank. Wyrobił sobie masę kontaktów w świecie wielkiego biznesu, ale ani razu nie wykorzystał ich wbrew woli szefa.

W 1996 r. mer Anatolij Sobczak przegrał wybory i jego drużyna się rozpadła. Miller nie musiał się jednak martwić o pracę; w St. Petersburgu zyskał już opinię wysoko ustosunkowanego, więc na szefa firm chciało go wielu nowych rosyjskich bogaczy. Przez trzy lata pracował w zarządzie portu miejskiego, potem kierował Kompanią Rurociągową.

Kluczowa propozycja

Początkiem zawrotnej kariery okazał się rok 2000. Wtedy wybory prezydenckie wygrał Putin. I o dawnym zastępcy nie zapomniał. Miller został wiceministrem energetyki. Według mediów i analityków to on wynegocjował wtedy z OPEC utrzymanie wysokiej ceny ropy. Nic dziwnego, że w 2001 r. miał zostać szefem resortu. Ale, ku zaskoczeniu wielu, odmówił.

Czyżby po raz pierwszy samodzielnie zdecydował o karierze? Nie. Dostał bowiem, i o tym wiedziało niewielu, życiową propozycję. 30 czerwca został wybrany na prezesa Gazpromu, największego koncernu Rosji i światowego lidera w produkcji gazu. I nie miało tu znaczenia, że o tym surowcu nie wiedział nic, nie znał się na jego wydobyciu ani na rynkach. Najważniejsze było to, że był człowiekiem Putina.

Od razu zapowiedział wzmocnienie roli państwa w koncernie. Dla ekspertów stało się jasne, że Gazprom Millera będzie robił to, co zechce Putin. A pierwszym zadaniem było przywrócenie firmy państwu – po dekadzie autorytarnych rządów poprzedniego szefa, Rema Wiachiriewa.

Miller i Wiachiriew to dwa bieguny tej samej planety, Rosji. Pierwszy – posłuszny wykonawca poleceń swojego patrona z Kremla, drugi – syn ubogich wiejskich nauczycieli, który zrobił karierę w amerykańskim stylu od pucybuta do miliardera. Wiachiriew był człowiekiem Wiktora Czernomyrdina, pierwszego premiera Rosji po rozpadzie ZSRR. Gdy Czernomyrdin został ministrem przemysłu gazowego, Wiachiriew stał się jego zastępcą. Gdy przekształcił resort w Gazprom i stanął na jego czele, Wiachiriew został wiceprezesem. W 1992 r. Czernomyridin został premierem, a Rema zrobił szefem Gazpromu. Ten pozazdrościł oligarchom i urządził z Gazpromu swój folwark.

Gazowego króla, jak nazywano prezesa, odwołał dopiero nowy i mocny władca Kremla, Władimir Putin.

Zgodnie z rozkazem

Miller zaczął rządy w Gazpromie od czystki. Nie znał się na gazie, więc wprowadził swoich ludzi, którzy się na tym znali. Podjął wtedy (luty 2002 r.) kluczową dla obecnej sytuacji w regionie decyzję, która czkawką odbija się koncernowi do dziś: zrezygnował z budowy gazociągu Kobryń–Kapuszany Wielkie na terenie Polski i Słowacji.

Jak przypomina Michaił Korczemkin, szef firmy konsultingowej East European Gas Analise, ta niewielka, 500-kilometrowa rura stanowiła najkrótszą i najtańszą drogę obejścia Ukrainy. Bez wydawania ponad 30 mld dol. na gazociąg południowy, bez konfliktu z UE i Ukrainą, bez problemu zapewniłby gaz krajom Unii. Sam Miller nazywał go wtedy najefektywniejszą trasą dostaw rosyjskiego gazu europejskim odbiorcom.

Do dziś nie wiadomo, dlaczego wycofał się z tej inwestycji. Wiadomo, że całkowicie podporządkował rządy w Gazpromie decyzjom Kremla. Z Putinem łączą go relacje przypominające stosunek majora do generała. Miller zazwyczaj „melduje" prezydentowi, co robi: