Jaka powinna być polska energetyka przyszłości

Jak przebiega transformacja krajowego sektora energetycznego? Do osiągnięcia jakiego miksu energetycznego zmierza Polska? Jak w praktyce przedstawia się realizacja celów założonych do 2040 r. i dalej, w perspektywie roku 2050, gdzie cele unijne przewidują zeroemisyjnosć energetyki? M.in. o tym rozmawiali eksperci podczas debaty „Do jakiego modelu energetyki zmierzamy? Polska specyfika, a trendy światowe”, która odbyła się w redakcji „Rzeczpospolitej”.

Ważne spojrzenie całościowe

Prowadzący debatę Michał Niewiadomski przypomniał, że ciągle ok. 80 proc. energii elektrycznej w Polsce produkowane jest z węgla (kamiennego i brunatnego). Mamy ambitne plany dotyczące energetyki wiatrowej na morzu. Ministerstwo Energii przygotowało dokument „Polityka energetyczna Polski do 2040 r. (PEP2040)”. Na razie jest on w konsultacjach i nie trafił pod obrady rządu.

Prof. Jan Popczyk z Politechniki Śląskiej wskazał, że aby mieć pełny obraz sytuacji, należy patrzyć na cały sektor produkcji energii z paliw kopalnych.

– Na 1100 terawatogodzin (TWh) energii pierwotnej w paliwach kopalnych mamy węgiel kamienny, brunatny, ropę i gaz. I wtedy proporcje udziału samego węgla są zupełnie inne. A z drugiej strony, gdy mówimy o perspektywie roku 2050, jako celu neutralności klimatycznej energetyki, mówimy o energetyce bez paliw kopalnych. A więc od razu musimy zmienić optykę – podkreślił profesor.

– Musimy ustalić sobie, ile jest węgla, ile ropy i ile gazu. A ropa dziś jest paliwem jeszcze bardziej wrażliwym niż węgiel. Gdy wygasimy wykorzystanie węgla, zostaną ropa i gaz. A wtedy nadal nie możemy mówić o neutralności klimatycznej. I z tym się musimy zmierzyć – akcentował ekspert. Przypomniał, że od co najmniej dwóch lat postuluje monizm energetyczny OZE 2050.

Adobe Stock

Foto: energia.rp.pl

– Czyli energia elektryczna jako jedyna do zaspokajania wszystkich potrzeb. A więc na przykład w budownictwie, w transporcie, do wytwarzania ciepła grzewczego i ciepłej wody użytkowej – mówił prof. Jan Popczyk. – Problem polega na tym, by przeprowadzić energetykę od obecnego stanu do roku 2050 i zapewnić taki miks energii ze źródeł odnawialnych, który pokryje wszystkie potrzeby.

Jego zdaniem należy przeprowadzić reformę ustrojową rynku energii elektrycznej. – Oczywiście wtedy trzeba zmienić wszystko. Wygasić paliwa kopalne. Stworzyć nową architekturę rynku, przede wszystkim prawo elektryczne. Prawo energetyczne się nie przyda, nie pomoże jego n-ta nowelizacja – mówił profesor.

Zapisy PEP2040 mówią o tym, że gdy w 2006 r. z węgla pochodziło 78 proc. wytwarzanej energii, to już w 2030 roku ma to być 62 proc., a dopiero w roku 2040 nastąpi istotny spadek, do 32 proc. Wtedy w miksie energetycznym pojawia się także atom (18 proc.). Jak ten miks powinien wyglądać w perspektywie nawet dalszej, ale także z uwzględnieniem cen energii, na które dziś bardzo mocno wpływają prawa do emisji dwutlenku węgla, mówiła Zofia Wetmańska, analityk Instytutu WiseEuropa.

Mapa dla inwestorów

– Po pierwsze, nie da się oddzielić wysokich cen praw do emisji CO2 od globalnej czy europejskiej polityki klimatycznej. Cel „net-zero” (zero emisji netto CO2) do 2050 r. wiąże się ze wzrostem cen tych praw. A po drugie, oczywiście miks energetyczny przedstawiony w PEP2040 nie jest optymalny. Tak naprawdę wskazuje na opóźnienie o około dekadę zjawisk w Polsce względem Europy i względem tego, co powinno się wydarzyć – powiedziała Zofia Wetmańska.

/Bloomberg

Foto: energia.rp.pl

– Jest olbrzymi rozdźwięk pomiędzy tym, jak jest prognozowana polska energetyka względem tego, jak powinna być, aby osiągnąć tę neutralność klimatyczną w 2050 r. Co wskazuje na krótkoterminowość myślenia nawet przy planowaniu strategii do 2040 r. Nie są docenione trendy, które wynikają z potrzeby całkowitej dekarbonizacji gospodarki, czyli nie wzięto pod uwagę na przykład także elektryfikacji transportu czy zmian w budynkach. Wzięto pod uwagę tylko energetykę. I dalej liniowo prognozowane są zmiany tylko w oparciu o nią. Nie ma potrzebnej nowej architektury systemu, która wynika z konieczności celu net-zero – mówiła analityk WiseEuropa.

– Idąc dalej. Jeśli jest gaz i odgrywa on też dużą rolę, to nie ma w ogóle wskazanego odejścia od niego w następnym kroku. Gaz nadal jest paliwem kopalnym. I o ile na pewno jest paliwem przejściowym, i tak też jest traktowany przez Unię Europejską, o tyle już dziś trzeba myśleć o tym, jakie są następne kroki po wybudowaniu infrastruktury gazowej, biorąc zresztą pod uwagę, że w dalszej perspektywie jest problem z finansowaniem instalacji gazowych – wymieniała.

Przypomniała też, że Europejski Bank Inwestycyjny poważnie rozważa rezygnację ze wspierania inwestycji gazowych.

Jej zdaniem PEP2040 czy też krajowy plan na rzecz energii i klimatu powinny służyć jako podręcznik inwestycyjny i wytyczać długoterminową strategię rozwoju sektora. Wskazywać inwestorom, co będzie się opłacało i jak powinna wyglądać struktura inwestycji. Tymczasem już teraz znacząco odbiega od regulacji i celów omawianych na arenie europejskiej. W efekcie inwestorzy będą mieli problem z finansowaniem transformacji energetyki, a bez nich to będzie bardzo utrudnione.

Kierunek: cyfryzacja

O swoich spostrzeżeniach dotyczących modelu zmian w energetyce mówił także Mirosław Klepacki, prezes spółki Apator. Wskazał, że z energetycznego 3D: dekarbonizacji, decentralizacji i digitalizacji, jego firma specjalizuje się w tym trzecim „D”. – Digitalizacja sektora obejmuje takie elementy, jak inteligentny pomiar oraz rozwój systemów do zarządzania i automatyzacji sieci elektroenergetycznej. Inteligentny pomiar jest niezbędny, by stosować taryfę dynamiczną, czyli bardziej efektywnie zarządzać energią elektryczną – powiedział Mirosław Klepacki.

Jego zdaniem koniecznością jest także decentralizacja. – Jakie są efekty centralizacji wytwarzania, którą mamy dziś? Produkujemy energię elektryczną na przykład na Śląsku, w Koninie, Bełchatowie i przesyłamy liniami energetycznymi na napięcia 400 kV, 220 kV. Sprawność elektrowni węglowych wynosi ok. 40 proc. (plus niewielki odzysk), ale powstają jeszcze ogromne straty na przesyle. Zatem do domów dociera raptem ok. 35–36 proc. wyprodukowanej energii. Gdy to sobie uświadomimy, widzimy, jak bardzo energia się marnuje – mówił prezes Apatora.

– Rozwój sieci rozproszonych, opartych na odnawialnych źródłach energii w miejscach, gdzie mieszkamy, gdzie są nasze fabryki, powoduje, że eliminujemy straty zarówno w procesie wytwarzania, jak i przesyłu energii. A sprawność mikrosieci jest zdecydowanie większa, sięga 80–85 proc. Wzrost udziału OZE spowoduje, że być może nie będziemy musieli produkować 70 MW, tylko 35 MW. Ale oczywiście nie da się tego zrobić od razu, bo trzeba pamiętać, że rozwój OZE wymaga inwestycji i dostosowania infrastruktury, technologii i narzędzi do zarządzania rozproszoną siecią – dodał.

Podkreślił, że Apator ma większość inteligentnych urządzeń potrzebnych do zbudowania infrastruktury mikrosieci. Jest w stanie wesprzeć technicznie prosumentów oraz energetykę zawodową w zakresie sterowania, pomiaru i monitorowania przepływu energii elektrycznej czy efektywnego zarządzania energią.

– Jesteśmy w pełnej gotowości, czekamy z niecierpliwością, kiedy nastanie odpowiednia świadomość społeczna i powstaną niezbędne regulacje – zaznaczył Mirosław Klepacki. Dodał, że musimy działać, by zostawić dzieciom i wnukom zdatny do zamieszkiwania świat.

Nie stać nas na czekanie

Co powinno się wydarzyć, by nastąpiło rozproszenie energetyki, by odblokować potencjał istniejący w tym zakresie?

– Nie możemy rozwijać energetyki odnawialnej w takim środowisku, które nie odpowiada podstawowym cechom tych źródeł. I nie chodzi o to, żeby dobierać system energetyczny do energetyki odnawialnej, a w szczególności do źródeł pogodowozależnych. Ale trzeba mieć na uwadze, że one są trochę inne, mają specjalną charakterystykę i są bardzo potrzebne. Ja nazywam to po prostu elektryfikacją – powiedział Grzegorz Wiśniewski, prezes Instytutu Energetyki Odnawialnej. – Mądrą elektryfikacją. Bo chodzi o to, by energia elektryczna służyła i ciepłownictwu, i w transporcie, i pokrywała wszelkie potrzeby – dodał.

Bronił OZE, źródeł „pogodowozależnych”, przed tym, by nie nazywać je „niestabilnymi”. – One są jak najbardziej stabilne, są prognozowalne. Natomiast mają zmienną charakterystykę produkcji – stwierdził. Jako pierwsze do przejścia na OZE namawiał ciepłownictwo, które ma największe dziś możliwości magazynowania energii.

Polska ma ambitne plany dotyczące rozwoju energetyki wiatrowej na morzu. Jak jednak je realizować?

– Po pierwsze, ja się zżymam, jak jeszcze często słyszę, że wszystko zmierza w dobrym kierunku, ale nas nie stać na zmiany. W rzeczywistości jest tak, że nie stać nas już na to, by nic nie robić, nie inwestować – mówiła Monika Morawiecka, prezes PGE Baltica.

Jak wskazała, dla jej spółki obecnie kluczową perspektywą nie są odległe plany, a lata 2020–2025. A jeśli chodzi o energię z wiatru na morzu, wytwarzanie także jest scentralizowane. – Jeśli przyłączymy pierwsze 1 tys. MW do lądu, to będzie to taka elektrownia tysiącmegawatowa podzielona umownie na sto wiatraków po 10 MW, ale to jest de facto źródło centralne i to zlokalizowane na północy kraju, z którego energia przesyłana będzie również w stronę polski centralnej – mówiła Monika Morawiecka.

– A co musi się zadziać? To, o czym mówimy już od jakiegoś czasu. Patrząc od samej góry: jest projekt PEP2040, ale dobrze by było, żeby nie był to już tylko projekt, w szczególności w zakresie wiatru na morzu. Tam jest mowa o 10 GW, to jest spory potencjał. Obyśmy go byli w stanie zoperacjonizować w czasie, w którym jest to przewidziane. Dobrze by było, by za tą polityką szły już także regulacje. I dodam też, że niestety niektórych inwestycji nie da się zrobić bez przewidywalności tego, co się wydarzy. My jako inwestor, i zapewne inni także, nie jesteśmy w stanie wyłożyć tak dużych pieniędzy na inwestycje, nie mając tej przewidywalności – wyliczała prezes PGE Baltica.

– Więc potrzebna jest ustawa. Podobno jest prawie gotowa do konsultacji, więc czekamy, jesteśmy jako sektor bardzo dobrze przygotowani do kontrybuowania do tego, by ten akt prawny stał się funkcjonujący i umożliwił nam inwestycje – powiedziała. – I wreszcie potrzebny jest plan zagospodarowania polskich obszarów morskich, który też jest dla sektora dokumentem rangi ustrojowej. Bez niego nic się nie zadzieje.

Zgodziła się, że powinniśmy iść w stronę zarówno elektryfikacji, jak i oszczędności energii. Dodała, że jej zdaniem, biorąc pod uwagę historię, naturalne jest, że jesteśmy dekadę za Europą Zachodnią i później osiągniemy niektóre cele.

Zmiany w dobrym kierunku

Bart Dujczyński z firmy Proventus Renewables Ltd wskazywał, że był moment, kiedy sytuacja dla energetyki wiatrowej była tragiczna, natomiast obecny rząd od dwóch lat wprowadził zmiany, które diametralnie zmieniły perspektywy inwestycyjne.

Patrząc na energetykę wiatrową na morzu, wsparcie, jak przekonywał, kiedy uwzględni się ogromne korzyści dla gospodarki wynikające z tzw. local content, nie będzie ponadrynkowym, a jedynie stabilnym mechanizmem pozwalającym na długoterminowe inwestycje.

– Widać to po apetycie inwestorów, którzy wchodzą na polski rynek offshore, onshore lub fotowoltaiki. Ponadto mamy w Polsce potężne kompetencje w aspektach technologicznych – podkreślał Dujczyński. Wskazał, że są polskie firmy wdrażające nowe technologie i innowacyjne rozwiązania w sektorze energii.