>innowacyjnych technologii ekologicznych,
>edukacji ekologicznej i klimatycznej.
Dotychczasowe priorytety instytucji wskazywała obejmująca okres do bieżącego roku „Strategia NFOŚiGW na lata 2021–2024”. Są to: transformacja w kierunku niskoemisyjnej gospodarki, poprawa jakości powietrza, adaptacja do zmian klimatu, przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym, w tym gospodarowanie odpadami, poprawa gospodarki wodno-ściekowej, działania na rzecz ochrony przyrody. Według tych głównych kierunków finansowania ułożone zostały także programy priorytetowe realizowane przez NFOŚiGW.
NFOŚiGW buduje swoją ofertę programową z uwzględnieniem dwóch podstawowych celów: poprawy jakości powietrza i tworzenia gospodarki neutralnej klimatycznie, obu z wykorzystaniem środków krajowych i zagranicznych, jak również nowych źródeł przychodów i nowych instrumentów, takich jak Fundusz Modernizacyjny, Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat i Środowisko, Fundusz Transformacji Energetyki czy Fundusz Sprawiedliwej Transformacji.
W trosce o klimat
NFOŚiGW włącza się w działania skutkujące ograniczaniem emisji gazów cieplarnianych i zatrzymaniem procesu globalnego ocieplenia poprzez udzielanie dotacji i preferencyjnie oprocentowanych pożyczek, a także za pomocą kredytów udzielanych przez banki ze środków NFOŚiGW, dopłat do oprocentowania kredytów bankowych oraz inwestycji kapitałowych.
Jednym z głównych zadań Narodowego Funduszu jest eliminacja niskiej emisji pochodzącej głównie z ciepłownictwa i transportu. NFOŚiGW przeznacza na to ogromne sumy.
Celem NFOŚiGW jest także poprawa efektywności energetycznej w przedsiębiorstwach i budownictwie, rozwój efektywnego przesyłu i dystrybucji ciepła oraz chłodu, jak również upowszechnianie wysokosprawnej kogeneracji, rozwój wytwarzania energii z odnawialnych źródeł energii. Otwiera to jednocześnie możliwości rozwoju regionalnego oraz zwiększa bezpieczeństwo dostaw energii, zwłaszcza w skali lokalnej.
Powyższe priorytety realizowane są również poprzez doradztwo w wyżej wskazanym zakresie. Od ośmiu lat NFOŚiGW jako beneficjent środków europejskich realizuje Projekt Doradztwa Energetycznego. Wraz z 16 partnerami w WFOŚiGW udziela wsparcia doradczego szerokiemu gronu odbiorców poprzez porady, konsultacje, udział w konferencjach, organizację szkoleń, warsztatów czy webinariów. Projekt Doradztwa Energetycznego zarządzany przez NFOŚiGW wchodzi w II fazę realizacji dzięki środkom UE z Programu FEnIKS. Dotychczasowy zakres dotyczący poprawy efektywności energetycznej, wykorzystania odnawialnych źródeł energii, gospodarki niskoemisyjnej został uzupełniony o zagadnienia związane z adaptacją do zmian klimatu czy gospodarką obiegu zamkniętego.
Szczególną wagę NFOŚiGW przykłada do realizacji programów priorytetowych skierowanych do odbiorców indywidualnych, które pozwalają poprawiać jakość życia i zdrowie milionów Polaków, a zarazem mają charakter partycypacyjny.
Flagowym projektem jest program „Czyste Powietrze”, którego docelowy budżet wynosi 103 mld zł. Przewiduje on wymianę milionów tzw. kopciuchów, czyli głównie pieców węglowych, w domach jednorodzinnych. Wprowadzony został też program „Mój Prąd”, który skokowo przyczynia się do rozwoju w całej Polsce domowych instalacji fotowoltaicznych.
W programie „Moje Ciepło” dofinansowywane są instalacje pomp ciepła w nowych budynkach mieszkalnych jednorodzinnych. Realizowany jest również program „Ciepłe Mieszkanie”, którego celem jest zmniejszenie emisji pyłów oraz gazów cieplarnianych poprzez wymianę przestarzałych, nieefektywnych źródeł ciepła w budynkach wielorodzinnych.
Planowane jest również uruchomienie programu „Moja Elektrownia Wiatrowa”, który ma oferować finansowe wsparcie dla właścicieli budynków mieszkalnych/lokali mieszkalnych w budynkach mieszkalnych, którzy zakupią i zamontują przydomową siłownię wiatrową wraz z ewentualnym magazynem energii elektrycznej.
Ważne miejsce w agendzie NFOŚiGW zajmuje także program „Moja Woda”, który ma pomóc w łagodzeniu skutków suszy i przeciwdziałaniu podtopieniom budynków w Polsce. W jego ramach właściciele posesji z domami jednorodzinnymi otrzymują z NFOŚiGW – za pośrednictwem funduszy wojewódzkich – bezzwrotne dotacje na utworzenie na swoich nieruchomościach systemów zatrzymywania wód opadowych.
To projekt o dużym znaczeniu ekologicznym, ale także społecznym i ekonomicznym, gdyż niedobory wody w Polsce są największe w Unii Europejskiej. Budżet programu „Moja Woda” łącznie dla trzech naborów wyniósł 338 mln zł.
Moc geotermii
Rozwój geotermii będącej odnawialnym źródłem energii jest jednym z celów PEP2040. Ma to związek z wpływem tego rozwiązania na zmniejszenie wykorzystania energii z paliw kopalnych, a zatem na ochronę powietrza i klimatu. Jak zwraca uwagę NFOŚiGW, jest to potencjał, który powinny wykorzystywać samorządy. Dlatego Narodowy Fundusz oferuje programy, które wspierają rozwój geotermii.
To np. „Udostępnianie wód termalnych w Polsce”, z budżetem 708 mln zł, z czego 658 mln zł to dotacje, a 50 mln zł pożyczki. Nabór wniosków o dotacje już się zakończył, a pożyczkowych potrwa do 30 listopada 2025 r. Okres wdrażania programu to lata 2020–2028. W latach 1995–2022 przyznane dotacje na prace badawcze/rozpoznawcze w geotermii ze środków NFOŚiGW na 46 projektów (wykonanie badawczych otworów geotermalnych) wyniosły 583,5 mln zł.
Kolejne oferty programowe NFOŚiGW, m.in. program priorytetowy „Polska Geotermia Plus” (po jego wygaszeniu – „OZE dla ciepłownictwa”) czy środki unijne wspierają już etap inwestycyjny związany z budową ciepłowni i dystrybucją ciepła.
Ochrona przyrody i edukacja
Piękno polskiej przyrody, jej biologiczne, ekologiczne, krajobrazowe i turystyczne bogactwo i wyjątkowa bioróżnorodność – to znane zasoby i atuty naszego kraju, które wymagają specjalnych działań ochronnych. Dlatego w najbliższych latach na ochronę polskiej przyrody z funduszy europejskich, za pośrednictwem Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, trafi niemal 1,6 mld zł.
I tak między innymi z programu Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej 2021–2027 NFOŚiGW przeznaczy aż 55 mln euro (ok. 240 mln zł) na zachowanie w dobrostanie i naturalnej różnorodności tych zasobów.
Z tego samego programu NFOŚiGW wyasygnuje 110 mln zł na tworzenie infrastruktury bezpośrednio służącej edukacji, czyli na budowę lub rozbudowę bazy edukacyjnej wraz z jej wyposażeniem. Celem jest zapewnienie materialnych warunków do prowadzenia działalności dydaktycznej w parkach narodowych w tym makroregionie.
Warto przypomnieć, że NFOŚiGW mocno stawia także na edukację. Wdraża w tym zakresie szereg działań, m.in. program priorytetowy „Edukacja ekologiczna” na lata 2021–2025. Celem jest podnoszenie poziomu świadomości ekologicznej i kształtowanie postaw ekologicznych społeczeństwa poprzez promowanie zasad zrównoważonego rozwoju oraz podnoszenie kwalifikacji grup zawodowych mających największy wpływ na realizację polityk ekologicznej, energetycznej i klimatycznej państwa.
Innym potężnym źródłem finansowania zadań proprzyrodniczych jest program Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS) 2021–2027, w którym NFOŚiGW ma do rozdysponowania na wspomniany cel aż 310 mln euro, czyli prawie 1,4 mld zł. W ramach tych środków realizowanych jest kilka typów projektów dotyczących zwłaszcza ochrony gatunkowej roślin i zwierząt, działań na obszarach chronionych oraz tzw. zielonej i niebieskiej infrastruktury.
W ramach działań związanych z ochroną bioróżnorodności NFOŚiGW organizował w ub.r. nabory wniosków o dofinansowywanie m.in. czynnej ochrony przyrody w parkach narodowych czy też dla ośrodków rehabilitacji zwierząt.
Artykuł powstał w ramach dodatku specjalnego „Rzeczpospolitej” - 35 lat Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Partnerem dodatku jest:
